काठमाडौं । विश्वकपमा अफ्रिकी टोलीहरुले अहिलेसम्म बनाउन सकेको एउटै छवि भनेको अन्डरडगको हो । विश्वकपको इतिहासमा अफ्रिकी टोलीको यात्रा बढीमा क्वार्टरफाइनलसम्म पुगेको छ । अन्तिम आठसम्मको यात्रा तय गर्न सफल तीन अफ्रिकी टोलीमध्ये घाना पछिल्लो राष्ट्र हो । घानाले दक्षिण अफ्रिकामा २०१० मा भएको विश्वकपमा क्वार्टरफाइनल पुग्नुअघि अफ्रिकाबाट यस्तो उपलब्धि १९९० मा क्यामरुन र २००२ मा सेनेगलले हासिल गरेका थिए ।
क्वार्टरफाइनल पुग्ने तीन वटैको आ-आफ्नै कथा छन् । तर तीनै टिमको एउटा समानता चाँही के हो भने, उनीहरु अन्तिम आठभन्दा अगाडि बढ्ने क्षमता राख्थे । केवल भाग्यको साथ पाएनन् । तीन मध्ये पनि घाना सबैभन्दा अभागी सावित भयो । दक्षिण अफ्रिकामा टोलीले हातमा आइसकेको सेमिफाइनल खेल्ने मौका गुमायो आफ्नै महादेशमा भएको विश्वकपमाम घाना सेमिफाइनल पुग्ने पहिलो अफ्रिकी राष्ट्र बन्नबाट एक किक मात्र टाढा थियो । उरुग्वेविरुद्ध अतिरिक्त समयको पनि केही सेकेन्डमात्र बाँकी रहँदा टोलीले पेनाल्टीको मौका पायो । जसमा टोल्किा सबभन्दा भरपर्दा खेलाडी असामोह जियान चुक्न पुगे । पछि टाई ब्रेकरमा टोली ४-२ ले पराजित भयो ।
२००६ मा पहिलो पटक विश्वकप खेलेको टोलीले कतारमा चौथो पटक सहभागिता जनाउँदैछ । तर, घानाका समर्थकले २०१० को क्वार्टरफाइनलमा जियानबाट चुकेको पेनाल्टी अझै विर्सन सकेको छैन । मध्यपूर्वको सानो देश कतारमा मंसिर चारबाट सुरु हुने प्रतियोगिताको समूह ‘एच’मा रहेको टोलीले त्योभन्दा माथि उठ्न सके त्यो पीडामा मल्हम लगाउनेछ ।
बेलायती उपनिवेशबाट सन् १९५७ मा स्वतन्त्र भएकै वर्ष घानामा फुटबल संघ स्थापना भएको थियो । त्यसको एक वर्षपछि घानाले फिफा र अफ्रिकी फुटबल महासंघको सदस्यता लियो । राष्ट्रिय टोलीले त्यसपछि तुरुन्तै मार्कस गार्वेको पान-अफ्रिकनवाद आन्दोलनलाई श्रद्धाञ्जली अर्पन गर्दै ‘ब्ल्याक स्टार्स’ उपनाम अपनायो । जमैकन मूलका मार्कस गार्वे ‘युनिभर्सल नेग्रो इम्प्रुभमेन्ट एसोसिएसन’का संस्थापक थिए । उनले अमेरिकाको पहिलो अश्वेत राष्ट्रवादी आन्दोलनलाई व्यवस्थित गरेका थिए ।
आफ्नो एसोसिएसनबाट ‘ब्याक टु अफ्रिका’ आन्दोलनलाई समर्थन गर्न जोड दिएका उनले ‘ब्ल्याक स्टार लाइन’को सिर्जना गरे, जसले संरक्षकहरुलाई अफ्रिकामा अगाडि र पछाडि लैजाने काम गर्यो । ब्ल्याक आर्थिक स्वतन्त्रतालाई प्रोत्साहित गर्न उनले रेस्टुरेन्ट र किनमेल केन्द्रहरु पनि बढाए । आधिकारिक रुपमा फुटबल खेल्न सुरु गरे देखिनै घाना राष्ट्रिय फुटबल टोलीलाई ब्ल्याक स्टार्सको उपनामले चिनिदै आएको छ ।
घरेलु भूमिमा भएको १९६३ अफ्रिका कप अफ नेशन्समा घानाले पहिलो पटक अन्तर्राष्ट्रिय प्रतियोगिता खेल्यो । फाइनलमा सुडानलाई ३-० ले पराजित गरेर टोलीले ‘डेब्यु’ प्रतियोगितामै उपाधि जित्यो । घानाले दुई वर्षपछि फाइनलमा ट्युनिसियालाई टाई ब्रेकरमा ३-२ ले हराउँदै लगातार दोस्रो महादेशीय कप जित्यो । त्यसपछिका दुई प्रतियोगितामा टिम फाइनलमा कंगो र सुडानसँग पराजित हुँदै उपविजेतामा सीमित भयो ।
१९७० पछि लगातार तीनवटा अफ्रिका कप अफ नेशन्स गुमाएको टोली १९७८ मा आयोजक बनेर प्रतियोगितामा फर्कियो । फाइनलमा युगान्डालाई हराउँदै टोलीले तेस्रो पटक अफ्रिकी कप अफ नेशन्सको उपाधि जित्यो । त्यसपछि १९८२ मा चौथो पटक महादेशीय उपाधि जितेको टोलीले त्यसपछि दुई दशकसम्म लय गुमायो । अफ्रिकाभित्रैको प्रतिस्पर्धामा पनि टोली संघर्षमै सीमित भयो । यसबीच १९९२ मा एक पटक फाइनल खेले पनि आइभोरी कोस्टसँग पराजित हुँदै टोली उपाधिबाट विमूख भयो ।
गृहयुद्धको समेत चपेटामा परेको देशले १९९२ मा अफ्रिका कप अफ नेशन्सको फाइनल हारेको सात महिनापछि बार्सिलोना ओलम्पिकमा कांस्य पदक जित्यो । जुन अफ्रिकि देशले ओलम्पिकको फुटबलमा जितेको पहिलो पदक थियो । १९९२ पछि घाना महादेशीय प्रतियोगितामा दुई पटक उपाधि नजिक पुग्यो, २०१० र २०१५ मा । २०१० मा इजिप्टसँग १-० ले हारेको घाना २०१५ मा आइभोरी कोस्टसँग फेरि टाइब्रेकरमा पराजित भयो ।
२००० को दशकको प्रारम्भपछि घानामा नयाँ पुस्ताको आगमन भयो । माइकल इसेन, सुले मोन्टारी, जोन मेन्साह र आसमोह जियान जस्ता खेलाडीहरुको नेतृत्वमा अन्ततः ब्ल्याक स्टार्सले २००६ मा पहिलो पटक विश्वकप खेल्यो । अफ्रिकन विश्वकप छनोटको पहिलो चरणमा सोमालियाविरुद्ध ७-० को फराकिलो जित निकालेको घाना दोस्रो चरणमा समूह विजेता बन्दै विश्वकपका लागि योग्य भएको थियो ।
जर्मन विश्वकप २००६ मा आफ्नो विश्वकप इतिहासकै पहिलो खेलमा घाना इटालीसँग ३-० को नतिजामा पराजित भयो । पछि फाइनलमा फ्रान्सलाई हराउँदै इटालीले उक्त संस्करणमा उपाधि जितेको थियो । दोस्रो खेलमा चेक गणतन्त्रलाई हराएको घाना समूहको अत्तिम खेलमा साविक विजेता ब्राजिलसँग ३-० को नतिजामा पराजित हुँदै घर फर्कियो ।
चार वर्षपछि घानाले दोस्रो पटक विश्वकप खेल्यो । दक्षिण अफ्रिका विश्वकपको लागि छनोटको अन्तिम चरणमा घानाले बेनिन, माली र सुडानको चुनौती पन्छाएको थियो । दक्षिण अफ्रिकामा जर्मनी, सर्बिया र अस्ट्रेलिया रहेको कठिन समूहबाट एक जित, एक बराबरी र एक हारको नतिजाका साथ टोली अन्तिम १६ पुग्यो । अन्तिम १६ मा अमेरिकालाई २-१ को नतिजामा निराश पारेर अफ्रिकी टोलीले इतिहासमै पहिलो पटक क्वार्टरफाइनलको यात्रा तय गर्यो । क्वार्टरफाइनल टोलीका लागि दुर्भाग्यजनक रहयो । जहाँ टाई ब्रेकरमा टोली दुई पटकको पूर्व विजेता उरुग्वेसँग निराश हुनु परेको थियो ।
उरुग्वे र घाना बीचको त्यो खेल विश्वकपको चर्चा गर्दा अहिले पनि स्मरण गरिन्छ । पहिलो हाफ सकिनै लाग्दा सुले मोन्टारीले ४० यार्डबाट सुन्दर गोल गर्दै घानालाई अग्रता दिलाए । डिएगो फोर्लानले दोस्रो हाफमा फ्रिकिकमा गोल गर्दै खेल बराबरीमा ल्याए । निर्धारित समय १-१ को बराबरीमा टुंगिएपछि अतिरिक्त समयमा पुगेको खेलको अन्तिम समयमा घानाका डोमिनिक अदियाको हेडर उरुग्वेन गोल पोस्ट भित्र पस्नै लाग्दा लुइस स्वारेजले हातले बचाए । त्यसपछि स्वारेजलाई रातो कार्ड देखाइयो र घानाले पेनाल्टी पायो । प्राप्त पेनाल्टी खेलको अन्तिम किक थियो । घाना पहिलो पटक विश्वकप सेमिफाइनल जाने लगभग पक्का थियो । तर, आसामोवा जियानले उक्त पेनाल्टी मिस गरे ।
खासमा त्योबेला घानामाथि अन्याय भएकै थियो । स्वारेजले खेल भावनामाथि नै धोका गरेका थिए । १२ वर्षपछि यी दुई देश फेरि विश्वकपमा भेट्दै छन् । कतारमा घानाले समूह चरणमा उरुग्वेसँगै पोर्चुगल र दक्षिण कोरियासँग खेल्दैछ । उरुग्वेसँग खेल हुने भएपछि अन्तर्राष्ट्रिय फुटबलबाट २०१९ मै सन्यास लिइसकेका जियानले कतार विश्वकप खेल्न चाहेको कुरा गरेका छन् ।
उनले एक अन्तर्वार्तामा भनेका थिए, ‘घानावासीहरु बदला चाहन्छन् । यो घानाको प्रेरणा हो । म लामो समयदेखि खेलमा छु । उरुग्वेविरुद्ध के भयो, त्यो सारा संशारलाई थाहा छ । उरुग्वेलाई एउटै समूहमा देख्ने वित्तिकै हाम्रो दिमागमा आएको एउटै कुरा भनेको बदला हो । यो स्वभाविक कुरा हो । मेरो दिमागमा एउटै कुरा छ, यदि मैले अर्को मौका पाएँ भने म आफैलाई प्रमाणित गर्न सक्षम हुन सक्छु ।’
घानाले दक्षिण अफ्रिकाको निराशापछि २०१४ मा अर्को विश्वकपका लागि ब्राजिलको टिकट काट्यो । दुई इजिप्टलाई समग्रमा ७-३ ले पराजित गर्दै घाना ब्राजिल विश्वकपका लागि योग्य भएको थियो । २०१२ मा आसमोह जियानले कप्तानको जिम्मेवारी पाएका थिए । कप्तान जियानले ब्राजिल विश्वकपमा सर्वाधिक ६ गोल गरे । २००९ मा २० वर्ष मुनिको विश्वकप जित्ने टोलीका सात खेलाडी ब्राजिल भ्रमण गरेको घानाको टोलीमा समावेश थिए ।
ब्राजिलमा जर्मनी, अमेरिका र पोर्चुगल रहेको ‘ग्रुप अफ डेथ’मा घाना एक अंकमा सीमित हुँदै घर फर्कियो । त्यसको चार वर्षपछि इजिप्टको चुनौती पन्छाउन नसक्दा घाना रुस विश्वकप २०१८ लाई लायक भएन । यसपाली अन्तिम चरणमा नाइजेरियालाई अवे गोल पद्दतिमा निराश पार्दै घानाले कतारको टिकट काटेको थियो ।
२०१९ मा जियानले संन्यास लिएपछि आन्द्रे आयुले घानाको टिमलाई कप्तानको भूमिकाबाट नेतृत्व गरिरहेका छन् । जहाँ टोलीलाई यसपाली पनि सजिलो छैन । घाना विश्वकपको सबभन्दा कठिन मानिएको समूहमा छ । टोलीले यसपाली पोर्चुगल, उरुग्वे र दक्षिण अफ्रिकासँग समूह चरणमा प्रतिस्पर्धा गर्नुपर्नेछ । तर आर्सनलका थोमस पार्टी र स्पेनको राष्ट्रिय टिमबाट खेलिसकेका एथलेटिलो बिल्बाओका इनाकी विलियम्सका साथै अनूभवी कप्तान आन्द्रे आयु र जोर्डन आयुको प्रेरणामा टोलीले दक्षिण अफ्रिकाको जस्तै जादु गर्ने अपेक्षा गरिएको छ ।
हेर्नलायक खेलाडी
इनाकी विलियम्स (एथ्लेटिक बिल्बाओ)
उमेर समूहमा युरोपियन मुलुक स्पेनको प्रतिनिधित्व गरिसकेका फरवार्ड इनाकी विलियम्सले स्पेनको सिनियर टोलीबाट पनि एक खेल खेलेका छन् । २८ वर्षे विलियम्स स्पेनको बिल्बाओमा जन्मेका हुन् । विलियम्सका आमाबाबु भने घानाका हुन् । घानाको जर्सी उनले यसै वर्ष मात्र लगाएका हुन् ।
२०१४ देखि एथ्लेटिक बिल्बाओबाट व्यावसायिक फुटबल खेलिरहेका विलियम्सललाई धेरै घाइते भइनरहने खेलाडीका रुपमा चिनिन्छ । २०१६ अप्रिल २० यता उनले बिल्बाओबाट एक खेल पनि गुमाएका छैनन् । विलियम्सले स्पेनिस ला लिगामा मात्र लगातार दुई सय ४० खेल खेलेका छन् ।
घानाका लागि विलियम्सले जम्मा दुई अन्तर्राष्ट्रिय खेल खेलेका छन् । तर कतारमा उनको प्रदर्शनमा घानाको यात्रा निर्भर हुन सक्छ । काउन्टर अट्याकमा तिब्र गतिबाट विलियम्सले कतारमा विपक्षीहरुलाई सताउन सक्छन् । कतारमा विलियम्ससँगै कप्तान आन्द्रे आयु, थोमस पार्टे र अनुभवी जोर्डन आयु पनि घानाको विश्वकप अधियानमा महत्वपूर्ण सारथी हुन सक्छन् ।
विश्वकपमा घाना
विरुद्ध पोर्चुगल (रंगशाला ९७४)
मंसिर ८ गते, राति ९ः४५ बजे
विरुद्ध दक्षिण कोरिया (एजुकेसन सिटी रंगशाला)
मंसिर १२ गते, साँझ ६ः४५ बजे
विरुद्ध उरुग्वे (अल जुनब रंगशाला)
मंसिर १६ गते, राति ८ः४५ बजे
(एजेन्सीहरुको सहयोगमा)
