अवसानको बाटोमा नेपाली फुटबल

सिड्नी । मान्छेको चाहना असीमित हुन सक्छन् । कति पूरा होलान्, कति पूरा नहुने प्रकृतिका होलान् । फेरि मान्छेले चाहना आफ्नो पृष्ठभूमि अनुसार पनि राख्ला ।

एउटा फुटबलरको चाहना के-के हुनसक्छ ? फेरि पनि कुरा उही, पृष्ठभूमि अनुसार चाहनाका चाङ् बन्लान् । नेपालमा एउटा फुटबलरले देख्ने सपना र नेदरल्यान्ड्सको फुटबलरको सपना अवश्य फरक हुन्छ । यसको कारण दुई देशको फुटबल स्तरबीचको फरक हो । उसै पनि आर्थिक र सामाजिक परिवेशमा आकाश जमिनको फरक त छँदैछ ।

भनिन्छ, फुटबल गरिबको खेल हो । यसो किन भनियो ? अनौपचारिक खेलका लागि बस् एउटा बल भए पुग्ने भएर होला । फेरि फुटबल कहाँबाट लोकप्रिय भयो भनेर इतिहास खोज्ने हो भने, यो त्यसबेला खानी, बन्दरगाहमा काम गर्ने मजदुरहरुसँग ठोक्किन्छ । झोपडपट्टी बस्तीका फोहोर गल्ली र फोहोर फ्याक्ने डम्पिङ साइट पुगिन्छ ।

अहिले फुटबलमा जति पैसा सायदै अर्को खेलमा होला । यही कारणले त हो, रियो दे जेनेरियोमा खाली खुट्टा फुटबल खेल्ने बालक एक दिन करोडपति बन्नसक्छ ।

समय यस्तो पनि थियो जब फुटबल खेलाडीलाई खेलेवापत पैसा दिन पाइँदैन थियो । सन् १८८५ मा मात्र हो, इङ्ल्यान्डको फुटबल संघ एफएले खेलाडीलाई तलब दिँदा नियम उल्लंघन नमानिने चलन चलाएको । अहिले फुटबलमा जति पैसा सायदै अर्को खेलमा होला । यही कारणले त हो, रियो दि जेनेरियोमा खाली खुट्टा फुटबल खेल्ने बालक एक दिन करोडपति बन्नसक्छ ।

तलब दिन नपाइने बिन्दूबाट फुटबल आजको दिनमा आइपुगेको छ । सन् १८९३ मा एभरटनले ज्याक साउथवर्थलाई अनुबन्ध गर्दा ब्लाकबर्नलाई ४०० पाउन्ड तिरेको थियो । यो कुनै पनि खेलाडी स्थानान्तरणका लागि तिरिएको पहिलो शूल्क थियो । हाल एकै खेलाडी स्थानान्तरणका लागि झन्डै २० करोड पाउन्डसम्म खर्च गरिएको छ ।

के भनिन्छ भने, सन् १८९० को दशक सकिँदै गर्दा इङ्ल्यान्डमा खेलाडीले फुटबल खेलेर साताको १० पाउन्डसम्म कमाउन थालेका थिए । उसो त यो त्यो जमानाको कुरा हो, जब फुटबल जीवन यापन गर्नका लागि खेलिँदैन थियो । तर आजको दुनियाँ फरक छ । कति फरक छ, अल नासरमा क्रिस्टियानो रोनाल्डो र इन्टर मियामीमा लियोनल मेसीले पाउने तलबको आँकडा खोज्दा थाहा भइहाल्छ ।

सन् २०१९ देखि २०२२ बीचमा विश्व फुटबलको नियामक संस्था फिफाले ७५ सय करोड अमेरिकी डलर कमाएको आँकडा छ । फिफाले प्रत्येक चार वर्षलाई आर्थिक चक्र मान्छ, त्यही अनुसार प्रतियोगिता आयोजना गराउने र आम्दानीका बाटो पहिल्याउने गर्छ । फिफा मात्र होइन, युरोपेली फुटबल महासंघ युइएफएले यही वर्ष जर्मनीमा महादेशीय प्रतियोगिता आयोजना गर्दा साढे दुई अर्ब युरो कमाएको अनुमान छ ।

के अब फुटबल गरिबको खेल मात्र हो त ? या यसको कब्जा दुनियाँका धनाढ्यले गरिसकेका छन् ? वैश्वीकरण भएको यो खेललाई पैसा कमाउने यन्त्र बनाइए पनि आखिरमा फुटबल खेल्ने अधिकांशको पृष्ठभूमि मध्य र निम्नमध्यम वर्ग नै हो । कम्तीमा दक्षिण अमेरिका, अफ्रिका र एसियामा सत्य यही नै हो ।

नेपालमा कसले फुटबल खेल्छ ? वा खेल्दैछ ? यसको जवाफ दिन गहिरो शोध गर्नै पर्दैन । राष्ट्रिय तथा उमेर समूहका टिमहरुमा परेका खेलाडीहरुमाथि नजर लगाए पुग्छ । उनीहरु कहाँबाट आएका हुन् खोजे पुग्छ । उनीहरुको पृष्ठभूमि जान्नु हिमाल आरोहण गरे जति कठिन छैन । महिला राष्ट्रिय टिमका खेलाडीबारे जान्न त झनै सजिलो छ । ती अधिकांश खेलाडीको बाँच्ने आधार सुरक्षा संगठनले दिएको जागिर हो ।

नेपाली फुटबलरको चाहना के हुनसक्छ ? चाहना न्यूनतम छन् । कम्तीमा काठमाडौँ जस्तो सहरमा टिकाउन सक्ने तलबदेखि खेल्न सजिलो हुने बुट । नेपाली फुटबल व्यावसायिक छैन । लिग नै नहुने देशको फुटबल के को व्यावसायिक ? 

माथि चर्चा गरिएझैँ, नेपाली फुटबलरको चाहना के हुनसक्छ ? चाहना न्यूनतम छन् । कम्तीमा काठमाडौं जस्तो सहरमा टिकाउन सक्ने तलबदेखि खेल्न सजिलो हुने बुट । नेपाली फुटबल व्यावसायिक छैन । लिग नै नहुने देशको फुटबल के को व्यावसायिक ? कतिले भन्लान्, खेलाडीको चाहना बुट ? यो त झिनो मसिनो कुरो भएन र ? हो नेपाली फुटबल अघि नबढेको झिना मसिना विषयलाई सम्बोधन गर्न नसकेरै हो ।

यो पंक्तिकार केही वर्षअघि उमेर समूहको एसियाली छनोट खेल्ने नेपाली टिमसँग विदेश गएको थियो । विपक्षी आफूभन्दा बलिया थिए । छनोट चरण पार गर्ने सम्भावना थिएन । न त किन छनोट चरण पार गर्न सकिएन भनेर नेपालमा कसैले सोध्नेवाला थिए । सबैलाई थाहा थियो, कुरा सहभागिताको हो । योभन्दा धेरै किन अपेक्षा गर्ने र ? अपेक्षा लगानी अनुसारको हुन्छ ।

नेपालबाट उड्नुअघि नै टिम व्यवास्थापक, प्रशिक्षक, खेलाडी, फिजियो सबैका आ-आफ्ना तनाव थिए । व्यवस्थापकलाई चिन्ता थियो, एन्फाबाट दिइएको बजेट खेलस्थल पुग्दैमा सकिने हो कि ? यही चिन्ता व्यवस्थापकले प्रशिक्षकलाई पनि भाग लगाउनु स्वाभाविक भइगयो । खेलाडीको चिन्ता एन्फाबाट भत्ता नआएपछि सजिलोगरि खेल्न सकिने बुट किन्न पाइएन भन्ने थियो । बुट त परै जाओस्, अभ्यास गर्दा र बेन्चमा बस्दा चाहिने किट, जर्सीसम्म पनि पर्याप्त थिएनन् । फिजियोथेरापीका लागि आवश्यक पर्ने सामग्री पर्याप्त नभएपछि फिजियो टाउको कनाउदै थिए । यी झिनामसिना समस्याले नै हरेकको मतिष्कलाई न्याकेपछि खेल कति कठिन हुनेवाला छ, विपक्षीको रणनीति के होला, यी चिन्ताबारे सोच्न स्फूर्ति कहाँबाट आउँला ?

समय फेरिँदो छ । फुटबल अब खेल मात्र रहेन । यसमा धेरै कुरा मिसिइसके । विज्ञान पनि भित्रिएको छ । फुटबल आफैँमा शिक्षा पनि बनेको छ । फुटबल खेल्ने, खेलको ब्रान्ड बेच्ने मात्र होइन, यो पढिन्छ पनि । पढाई भन्नसाथ नयाँ नयाँ कुरा पत्ता लगाउन शोध गर्नैपर्यो । विपक्षीलाई पछि पार्न आफूले नयाँ किसिमको रणनीति तयार पार्ने, रणनीतिकार तयार पार्न आवश्यक शिक्षाको चाँजोपाँजो मिलाउने, एकेडेमीमा फुच्चे खेलाडीलाई तयार पार्ने लगायतका काम त सामान्य भइगए । आजको विश्व फुटबलमा एउटा फुच्चे खेलाडीको हड्डी र मासुको नापतौल गरेर १० वर्षपछि कुन स्तरको शारिरीक बनावटमा पुर्याउने हो, हिसाब किताब गरिन्छ । नेपाली फुटबल भने अझैँ चना र अण्डाभन्दा माथि उठ्न सकेको छैन ।

खेलकुद विज्ञान फुटबल जस्तो खेलका लागि वरदान हो । शारिरीक रुपमा बलिष्ठ बनाउने मात्र होइन खेलाडीलाई मानसिक रुपमा कसरी सशक्त बनाउने भन्ने विषय आजको फुटबलले आत्मसाथ गरेको छ । नेपालमा भने अन्तर्राष्ट्रिय प्रतियोगितामा भाग लिन जान लागेका युवा खेलाडीको मनोबल बढाउने नाउँमा थोत्रा प्रशासकहरु फुटबल मैदानमा ल्यान्ड नै नहुने भाषण दिनमा व्यस्त रहन्छन् । ती कलिला खेलाडीहरुलाई पक्कै लाग्दो हो, मनोबल त गतिलो बुट किनिदिए आफै बढ्छ । समयै भत्ता निस्कासन गरिदिए स्फुर्ति  बढ्छ । त्यस्ता थोत्रा भाषणको के आवश्यकता ?

नेपाली फुटबलको राजनीतिमा लागेकाहरुको आर्थिक हैसियत के हो ? यो आलेखको उद्देश्य तिनको हैसियत आर्थिक पृष्ठभूमि पत्ता लगाउने होइन । तर खेलाडी बिदाई गरिँदै गर्दा एन्फा हलको अगाडि जम्मा हुने प्रशासक र तल कुर्सीमा राखिएका खेलाडीको पोशाकको स्तर जाँचे मात्र पनि धेरै कुरा प्रस्ट हुन्छ । प्रशासकहरु विदेश घुम्दा वा नेपालमै किनिएका महँगा पोशाकमा सजिएका हुन्छन् । तल बसेका खेलाडीको खुट्टामा नक्कली चिनियाँ स्पोर्ट सु देखिन्छन् । आङ्मा नयाँ भए पनि नयाँ जस्तो नदेखिने जर्सी हुन्छन् ।

झन्डै तीन लाख तलब लिने महासचिवले देशको फुटबल कसरी चलाउने भनेर जानेका छन् वा छैनन् ? यसको जवाफ उनैले वा विषय विज्ञले देलान् । अथवा उनको कामले दिइरहेकै छ र भविश्यमा पनि दिनेछ । यहाँ यति चाहिँ भन्न सकिन्छ, लगभग सबै नेपाली जस्तै उनले पनि त्यो लोककथा पढेका छन् ।

कुनै पनि देशमा एन्फा जस्ता नियामक संस्था किन अस्तित्वमा हुन्छन् ? फुटबल नियमन गर्न, यो ओठे जवाफ हो । नियमनसँगै फुटबल विकास एन्फाको अर्को जिम्मेवारी हो । विकाससँगै देशभरको फुटबल व्यवस्थापन पनि । एन्फाका लागि व्यवस्थापन शब्द आफू अनुकूलका मान्छेलाई अवसर दिनु, खुसी पार्नु मात्र हो । उमेर समूहदेखि राष्ट्रिय टिमसम्म र अन्य फरक ठाउँमा आफू अनुकूलका मान्छेलाई नियुक्ति एन्फाले जानेको व्यवस्थापन हो । महासचिवको पछिल्लो तलब वृद्धि यही व्यवस्थापनको सिद्धान्त अन्तगर्तको कदम हो ।

नेपालीमा उखान छ, मह काड्नेले हात चाट्छ । यहाँ त मह दिने मौरी नै बसाइँ सर्न लागिसके । हाम्रोमा एउटा लोक कथा पनि परिचित छ, एउटा व्यक्तिले एकैपटक धेरै सुनका अण्डा थुपार्न पालैपालो अण्डा दिइरहेको पोथीको हत्या । नेपाली फुुटबल त्यही पोथी हुने बाटोमा छ । झन्डै तीन लाख तलब लिने महासचिवले देशको फुटबल कसरी चलाउने भनेर जानेका छन् वा छैनन् ? यसको जवाफ उनैले वा विषय विज्ञले देलान् । अथवा उनको कामले दिइरहेकै छ र भविश्यमा पनि दिनेछ । यहाँ यति चाहिँ भन्न सकिन्छ, लगभग सबै नेपाली जस्तै उनले पनि त्यो लोककथा पढेका छन् ।

पोथी नै नरहे अण्डा कसले देला ? फुटबल नै नरहे एन्फा किन चाहियो ? खेल्न बुट कसरी जोहो गर्ने जस्ता चिन्ता बोक्नु परे कलिलो खेलाडीले यसरी गोल गर्छु भनेर सोच्ने कतिबेला ? अन्तर्राष्ट्रिय प्रतियोगिता खेलेर काठमाडौँ फर्किएका वा काठमाडौँमा खेलेर घर फर्कन लागेका कलिला खेलाडीहरुले भाडा कतिबेला पाइएला भनेर गर्ने सुर्ता एन्फा अवसानको बलियो प्रमाण हो । भौतिक शरिरले मात्र अवसान भएको तथ्यलाई चुनौती दिन सक्दैन । कार्यदिशा र जिम्मेवारी बोध नहुनु पनि समाप्तिको बाटो पक्रिएको सन्देश दिनु हो । नेपाली फुटबललाई अवसानको बाटोबाट फर्काउनु चाँही अहिलेको आवश्यकता हो ।