‘पहिलो’ भन्नेबित्तिकै धेरै कुरा आफैंमा विशेष हुन्छ । शब्दकोष पल्टाउने हो भने पहिलोको अर्थमा लेखिएको छ- गणनाका क्रमले एकको स्थानमा पर्ने । सुरुको । प्रथम ।
पहिलो शब्दको यति चर्चा किन गरिएको हो भने, खेलाडी डटकमले आफ्नो प्रसारण/प्रकाशन सुरु गरेको आजकै दिन पहिलो वर्ष पूरा गरेको छ । त्यसकारण हामीले पहिलोपल्ट नेपालबाट ओलम्पिक खेल्नेहरूलाई सम्झिएका छौं ।
नेपालले पहिलोपल्ट ओलम्पिकमा सहभागिता जनाएको सन् १९६४ को टोकियो ओलम्पिक हो । जसमा नेपालका ६ खेलाडीले दुई खेलमा प्रतिस्पर्धा गरेका थिए । एथलेटिक्सको म्याराथनतर्फ गंगाबहादुर थापामगर र भूपेन्द्र सिलवाल । बक्सिङमा नामसिंह थापा, ओमप्रकाश पुन, रामप्रसाद गुरुङ र भीमबहादुर थापा थिए ।
हुन त सन् १९५२ को हेलसिन्की ओलम्पिकबाट नेपालको ओलिम्पिक यात्रा सुरु भएको भन्ने पनि सुनिन्छ । एथलेटिक्स खेलाडी स्वर्गीय कृष्णबहादुर बर्माले ‘जापानमा मैले के के पाएँ’ भन्ने किताबमा हेलसिन्की ओलिम्पिक खेलेको उल्लेख गरेका छन् । लेखक रमेश खनालका अनुसार बर्मा र नर शमशेर जबराले उक्त ओलम्पिक खेलेका थिए । तत्कालीन राजा त्रिभुवनले उनीहरूलाई ओलिम्पिक पठाएको भनिन्छ । तर, यो तथ्य अहिलेसम्म पुष्टि भने हुन सकेको छैन ।
सन् १९६० को रोम ओलिम्पिकमा भने नेपालले एकजना पर्यवेक्षक पठाइएको भनिएको छ । तर, अन्तर्राष्ट्रिय ओलम्पिक काउन्सिलले नेपालको ओलिम्पिक सहभागितालाई आधिकारिक रूपमा त्यसलाई उल्लेख गरेको पाइँदैन । त्यसकारण पनि ओलम्पिक प्रतियोगितामा सहभागी हुने नेपालको पहिलो औपचारिक अनुभव भने सन् १९६४ को टोकियो ओलम्पिकलाई नै मानिन्छ ।
नेपालको पहिलो ओलम्पिक यात्राको कथा पनि कम रोचक छैन । चार बक्सर खेलाडी हङकङबाट सिधै टोकियो पुगेका थिए । एथलेटिक्स खेलाडी र व्यवस्थापन टोली भने नेपालबाट टोकियो गएका थिए ।
हङकङबाट टोकियो यात्राको अनुभव सुनाउँदा बक्सर नामसिंह थापा रोमाञ्चित भए । उनले भने, ‘सामान बोक्ने सैनिक जहाजमा सामानजस्तै खाँदिएर जापान गएका थियौं । कार्गो प्लेनमा तेल हाल्न भियतनाममा रोकियो । त्यहाँबाट ६ घण्टाको उडानपछि जापानको ओकिनावास्थित अमेरिकन एयर फोर्स बेसक्याम्पमा ओर्लियौं ।’
नामसिंहले नेपालबाट गएका धावक गंगाबहादुर थापामगर र भूपेन्द्र सिलवाललाई पहिलोपल्ट ओलम्पिक भिलेजमा देखेका हुन् । त्यहाँको व्यवस्थापन देखेर नामसिंह छक्क परेको सुनाउँछन् ।
‘गज्जबकै रहेछ । परम्परा भन्दै हामीलाई घरको तीन चक्कर लगाएर मात्र भिलेज छिराइयो । नेपाली झन्डा भएको घर । दुईवटा कार र ड्राइभरसहित एउटा ल्यान्ड रोभर हाम्रा लागि राखिएको थियो । हरेक १० मिनेटमा गाडी गुडिरहने । साइकलहरू सित्तैमा चढ्न पाइने । साइकल टिप्यो, आफू पुग्नुपर्ने ठाउँमा पुग्यो र त्यहीं छोड्यो । ट्रेन पनि सित्तैमा चढ्न पाइने,’ नामसिंहले पहिलो ओलम्पिक यात्राको अनुभव सुनाए, ‘विभिन्न देशको मिल्दोजुल्दो खाना २४ घण्टै पाइन्थ्यो । हामी त छक्क पर्ने नै भयौं । पल्टने मान्छे । यसो बियर खान मनलाग्थ्यो । तर, त्यहाँभित्र कहाँ पाउनु ? बेला-बेला घाँटी खसखसाउँथ्यो ।’
अक्टोबर १०मा उदघाटन समारोह भयो । समारोहमा खेलाडीहरूलाई नेपालबाट लगिएको रातो रंगको कोट दिइएको थियो । नामसिंह थापा भन्छन्, ‘अझैसम्म त्यो कोटको माया लाग्छ ।’
नामसिंहले पहिलो खेल नै अमेरिकी बक्सरविरुद्ध प¥यो । अमेरिकी बक्सरले रोम ओलम्पिकमा कांस्य पदक जितेका थिए । नामसिंह १८ वर्षका थिए । अमेरिकी खेलाडी ३३ वर्षका ।
‘मैले हङकङतिरमात्र भिडेको थिएँ । त्यो खेल जित्न सके मैले कांस्य पदक पाउने थिएँ । जोसका साथ मज्जाले भिडें । तर, उनी अनुभवी थिए । ज्यादै तगडा । पहिलो बाउटमा मैले पेलेको थिएँ । तर, राम्रो छल्ने रहेछ । पूरै थकायो मोराले । दोस्रो बाउटमा मलाई लडायो । २ मिनेट ४५ सेकेन्ड खेलेपछि म धेरै घाइते हुने बुझेर होला रेफ्रीले उनलाई जिताइदिए ।’
टोकियो ओलम्पिकमा सबैभन्दा राम्रो प्रदर्शन ओमप्रसाद पुनको भयो । इथियोपियाका खेलाडी ‘डिस्क्वालिफाइ’ भएपछि उनी दोस्रो चरणमा पुगे । त्यसमा उनी पराजित भए । भीमप्रसाद गुरुङ र रामप्रसाद गुरुङ पनि पहिलो राउन्डमै पराजित भए । नेपालबाट सहभागी कुनै बक्सरले पदक जित्न सकेनन् । म्याराथनमा भूपेन्द्र र गंगाबहादुर दुवैले ४२.१९५ किलोमिटरको दुरी पूरा गर्न सकेनन् ।
खेल हारे पनि नेपालबाट गएका पदाधिकारीले दुःखी नहुन आग्रह गरेका थिए । नामसिंहले सम्झिए, ‘अर्को ओलम्पिकका लागि ट्रेनिङ गर्नू ।’
नामसिंहको नेपालबाट गएका प्रतिनिधिहरूसँग खासै धेरै कुराकानी भएन । उनी भन्छन्, ‘एथलेटिक्सका दुई जनासँग पनि खासै भेट भएन । उनीहरू आफ्नै ठाउँमा र हामी आफ्नो ठाउँमा अभ्यास गर्न जान्थ्यौं । एकदिन भिलेजबाहिर सहरबजार कस्तो छ भनेर चार जना घुम्न निस्किएका थियौं । तर, कहाँको घुम्न पाउने नि । हामी जवान केटाहरू । त्यहाँ त अटोग्राफ माग्नेहरूको घुइँचो लाग्ने ।’
