मंसिर २२, २०८१ शनिबार | १६:५५:५२
कर्णालीको लगातार दोस्रो जित, विराटनगरको तेस्रो हार पावरप्लेमा विराटनगरले तीन विकेट गुमायो देव र बोसिस्टोको अर्धशतकमा कर्णालीले दियो विराटनगरलाई १३४ रनको लक्ष्य विराटनगरविरुद्ध बोसिस्टोको अर्धशतक विराटनगरविरुद्ध देवको अर्धशतक कर्णालीले बनायो पावरप्लेमा ३२ रन कर्णालीवरुद्ध फिल्डिङ गर्दै विराटनगर सुदूरपश्चिमको विजयी यात्रा जारी, लुम्बिनी अझै जितविहिन सुदूरपश्चिमविरुद्ध विवेकको अर्धशतक लुम्बिनीविरुद्ध सुदूरपश्चिमको सानदार बलिङ सुरुआत कर्णालीको लगातार दोस्रो जित, विराटनगरको तेस्रो हार पावरप्लेमा विराटनगरले तीन विकेट गुमायो देव र बोसिस्टोको अर्धशतकमा कर्णालीले दियो विराटनगरलाई १३४ रनको लक्ष्य विराटनगरविरुद्ध बोसिस्टोको अर्धशतक विराटनगरविरुद्ध देवको अर्धशतक कर्णालीले बनायो पावरप्लेमा ३२ रन कर्णालीवरुद्ध फिल्डिङ गर्दै विराटनगर सुदूरपश्चिमको विजयी यात्रा जारी, लुम्बिनी अझै जितविहिन सुदूरपश्चिमविरुद्ध विवेकको अर्धशतक लुम्बिनीविरुद्ध सुदूरपश्चिमको सानदार बलिङ सुरुआत
शनिबारको दिन नेपाली फुटबल

कस्ले बुझ्ने रेफ्रीका मर्म ?

काठमाडौं । दुई पटकको साबिक विजेता मछिन्द्र फुटबल क्लब र सशस्त्र प्रहरी बलको एपिएफ क्लबको खेल सकिएपछि फोर्थ अफिसियल ज्ञानबहादुर मोक्तान ‘टनल’बाट रेफ्री कक्षमा प्रवेश गर्दै थिए ।

दशरथ रंगशालाको सेन्थेटिक ट्र्याक छोडेर के भित्र पसेका थिए, उनै मोक्तानको टाउकोमा एपिएफका सहायक व्यवस्थापक जीवेश पाण्डेको मुक्का बर्सियो । मोक्तान प्रतिक्रियाविहीन भए । प्रतिवाद गरेनन् ।

खेलको इन्जुरी समयमा मछिन्द्रका रक्षक देवेन्द्र तामाङ र एपिएफका मिडफिल्डर आभाष लामिछानेबीच समय व्यतित गरेको विषयमा वादविवाद हुँदै थियो । एपिएफका सहायक व्यवस्थापक पाण्डेले देवेन्द्रलाई कार्ड दिनुपर्ने मागसहित अपशब्द बोले । पूर्व राष्ट्रिय खेलाडी पाण्डेको यो व्यवहारबारे फोर्थ अफिसियल मोक्तानले खेल सञ्चालन गरेका फिफा रेफ्री प्रज्वल क्षेत्रीसँग आफूमाथि दुर्व्य्वहार भएको बताए । क्षेत्रीले सहायक रेफ्री किशन कन्हैया यादव र मोक्तानसँगको छलफलपछि पाण्डेलाई सिधै रातो कार्ड देखाइदिए ।  

त्यसपछि पाण्डेलाई तत्काल बेन्चबाट प्यारापिटमा पठाइयो । त्यसबाट क्रुद्ध भएका पाण्डे बेन्चबाट प्यारापिट उक्लिएनन् । मैदानमा उपस्थित सुरक्षाकर्मीले पनि उनलाई माथि पठाउन आवश्यक ठानेन । रातो कार्डपछि टनलमै बसे । खेल सकिएपछि आफ्नो कक्षमा प्रवेश गर्दै गरेका फोर्थ अफिसियल मोक्तानलाई पाण्डेले अपशब्द प्रयोग गर्दै मुक्का प्रहार गरेका थिए ।  

मोक्तानमाथिको भौतिक आक्रमण एउटा उदाहरणमात्र हो । दशरथ रंगशाला, च्यासल रंगशाला र एन्फा कम्प्लेक्समा जारी सहिद स्मारक ‘ए’ डिभिजन लिगमा रेफ्रीहरू चौतर्फी आक्रमणको निशाना बनिरहेका छन् । रेफ्रीप्रति अधिकांश टिमका खेलाडी, प्रशिक्षक र पदाधिकारीहरूको व्यवहार उस्तै छ । खेलाडी, अफिसियलहरू बारम्बार रेफ्रीमाथि जाइलाग्दै आएका छन् । तर, रेफ्रीका पीडा सुन्ने कुनै निकाय छैन ।

अखिल नेपाल फुटबल संघ (एन्फा)को सांगठनिक संरचनामा रेफ्रीका हित संरक्षण गर्न अनि रेफ्रीका आवाज बुलन्द पार्न रेफ्री संघ, रेफ्री विभाग र एन्फाको रेफ्री कमिटी छन् । तर, सबै मौन । दैनिक मैदानमा सिठी बोकेर दौडिने रेफ्रीहरूप्रति कसैको कुनै दायित्व नै नभए जस्तो अवस्था छ ।

एक रेफ्रीले गुनासो पोखे, ‘रेफ्री संघ अध्यक्ष (बुद्धिबहादुर गुरुङ) लाई दुःख सुनाउन कल गर्दा उहाँले अचेल हाम्रो फोन समेत उठाउन छाड्नुभएको छ । रेफ्री विभागका संयोजक (गोकुल थापा)लाई हाम्रो समस्यासँग कुनै लेनादेना छैन । जारी लिगमा रेफ्रीको हालत के छ ? के गर्दैछन् भन्ने जस्ता कुरामा उहाँहरूको कुनै चासो रहँदैन ।’

लिगको पाँचौं चरण जारी रहँदा फिफा रेफ्री प्रज्वल क्षेत्रीलाई एपिएफका रक्षक एडामा डौम्बियाले आँखा घोचिदिए । रेफ्रीले तत्काल उनलाई रातो कार्ड देखाएर मैदानबाहिर पठाए । रेफ्रीले म्याच रिपोर्टमा पनि यो घटना प्रस्तुत गरे । तर, एन्फाले घटना लुकाउने प्रयास गर्यो ।

गोप्य रूपमा रक्षक एडामालाई एक खेलको प्रतिबन्धमात्रै गर्यो । त्यसले क्लबका पदाधिकारी र खेलाडीलाई एकखालको हौसला प्रदान गर्यो । अनि त के चाहियो र ? रेफ्रीमाथिको आक्रमण शृंखला सुरु नै भयो ।

मैदानमै वा टचलाइन बाहिर ‘मौखिक आक्रमण’ नेपाली लिग फुटबलमा सामान्य जस्तै भइसक्यो । त्यसबाट पनि चित्त नबुझेमात्र हो भौतिक रूपमै आक्रमण गर्ने त । खेलपछि हुने सायदै कुनै त्यस्तो पत्रकार सम्मेलन होला, जहाँ रेफ्रीको आलोचना नभएको होस् ।

लिगको ५८औं खेलमा मछिन्द्र र एनआरटीबीच खेल थियो । इन्जुरी समयको खेल जारी थियो । सहायक रेफ्री मधुकर आचार्यलाई कर्नर नदिएको भन्दै मछिन्द्रका विदेशी खेलाडी आफिज ओलावाले ओलाडिपोले अपशब्द प्रयोग गरे । पहेँलो कार्ड दिइयो । त्यसपछि फेरि अपशब्द बोलेका आफिजलाई रेफ्री श्याम दनुवारले रातो कार्ड देखाए । खेलाडी जाइलागेपछि सहायक रेफ्री आचार्यले ‘एक्लै भिड्न’ बोलाएको एनआरटीका प्रशिक्षक राजुकाजी शाक्यले पोस्टम्याचमै बताएका थिए ।

यसपछिको घटना हो लिगको ६५औं खेल । जहाँ पाण्डेले मुक्का प्रहार गरेका थिए । एन्फा यो घटना लुकाउन चाहन्थ्यो । तर, सञ्चारमाध्यमले यो घटना प्राथमिकताका साथ बाहिर ल्याएपछि एन्फा बाध्य भएर कारबाही गर्न अघि सर्यो । एन्फाले पाण्डेलाई १० हजार जरिवाना र ८ खेलको प्रतिबन्ध गरेको छ ।

सुरक्षाको हिसाबले मात्रै हैन, अहिले रेफ्रीहरू मानसिक र शारीरिक रूपमा समेत दबाबमा छन् । क्लबले ४८ घण्टामै खेल खेल्नुपर्दा दुखेसो पोखेका छन् । क्लब र खेलाडी त आ-आफ्ना गुनासो मिडियामा पोखिरहेका छन् । कम्तीमा खेलपछि पोख्न पाउँछन् । तर, रेफ्रीले मिडियासँग बोल्न पाउँदैनन् ।

जसका कारण चुपचाप ४८ घण्टाकै फरकमा तीन खेल खेलाउनुपरेको छ । जारी लिगमा सहायक रेफ्रीले ६ खेलसम्म लगातार खेलाएका छन् । उनीहरूले नियामक निकायमा समस्या राखेका छन् । नियमित खेल खेलाउँदा समस्या भयो भनेर सुझाएका छन् । तर, यहाँ जबरजस्ती खेल खेलाउन बाध्य भइरहेका छन् ।

‘लगातार खेल खेलाउँदा हामीबाट पनि गल्ती भएका छन् । तर, फिफा रेफ्रीले लगातार तीन र सहायक रेफ्रीले ६ खेलसम्म खेलाउनुपरेको छ । समस्या यहींबाट आएको हो,’ अर्का सहायक रेफ्री भन्छन् ।

यतिमात्रै हैन, खेल सकिएपछि यसको समीक्षा नहुनु अर्काे समस्या हो । ‘हाम्रोमा खेलपछि कुनै समीक्षा नै हुँदैन । यो चलन नै छैन । यतिमात्रै हैन, रेफ्री विकासका लागि कुनै काम र पहल नै भएको छैन,’ नाम नखुलाउने सर्तमा उनी भन्छन्, ‘लिगअघि एउटै कोर्स भएन । यो अवस्थामा पनि हामीले खेल खेलाइरहेका छौं ।’

दिनहुँ खेलाउँदा शारीरिक रूपमा थाक्ने, घाइते हुनेलगायतका समस्याले रेफ्रीको क्षमता प्रदर्शनमा प्रभाव पारेको तथ्य एकातिर छ । अर्कोतिर यति धेरै समस्याका बावजुद यस्तो ‘थ्यांकलेस जब’ (अपजसे पेसा)मार्फत नेपाली फुटबलको सेवा गरिरहेकाहरूले फागुन १९ देखि सुरु ‘ए’ डिभिजन लिगको पारिश्रमिक र भत्ता पनि पाउन सकेका छैनन् ।

एन्फाले एक खेल सञ्चालन गर्ने ५ जनाको रेफ्री टोलीलाई पारिश्रमिकवापत एकमुष्ठ २० हजार रुपैयाँ दिने गरेको छ । जसबाट रेफ्री, दुई सहायक रेफ्री, फोर्थ अफिसियल र रेफ्री एसेसरले भत्ता पाउने व्यवस्था छ । तर, लिग सुरु भएयता उनीहरूले एउटै खेलको भत्ता पाएका छैनन् । एन्फाले फिफाको सहयोगमा नेपालका फिफा ब्याचप्राप्त १२ रेफ्रीलाई मासिक रूपमा १० हजार रुपैयाँका दरले दिने गरेको भत्ता पाउन छाडेको पनि ६ महिना भइसक्यो ।

१२ मध्ये दुई महिला रेफ्री छन् । महिला रेफ्रीले अहिलेसम्म ‘ए’ डिभिजन लिग खेलाउन पाएका छैनन् । बाँकी १० मध्ये चार रेफ्री र ६ सहायक रेफ्री छन् ।

जारी लिगका लागि एन्फाले ९ रेफ्री खटाएको छ । जसमा दुई (ज्ञानबहादुर मोक्तान र प्रतीक घिमिरे)को भूमिका फोर्थ अफिसियलमात्रै हो । १७ सहायक रेफ्री छन् । तर, घरेलु व्यस्तता तथा फिटनेस समस्याका कारण प्रत्येक दिन कोही न कोही बिदामा बस्ने गर्दछन् । जसका कारण रेफ्री स्तरको विषयमा कुरा गर्ने धरातलमा नेपाली फुटबल छैन । खेल गराउने रेफ्रीको व्यवस्थापन नै प्रशासनका लागि सबभन्दा जटिल विषय हो ।

एन्फाले रेफ्रीका लागि आकर्षक सेवासुविधाको व्यवस्था गर्न नसकेका कारण यो अपजसे पेसाप्रति फुटबलकर्मीको आकर्षण छैन । भएकालाई पनि लिगअघि गराइने फिटनेस टेस्टबाहेक थप कोर्स गराउन नसक्दा रेफ्रीको स्तरमाथि प्रश्न उठाउने थुप्रै ठाउँ छन् ।

‘रेफ्रीको अवस्था यति दयनीय छ कि तपाईंहरूले कल्पना गर्न पनि सक्नुहुन्न,’ एक रेफ्रीले खेलाडी डटकमसँग दुखेसो गरे, ‘लिग सञ्चालन गर्न एन्फाले हामीलाई कुनै उपकरण दिएको छैन । एउटा जर्सीसमेत उपलब्ध गराएन । नयाँ रेफ्रीले जर्सी सेट नै पाएका छैनन् । खेल खेलाउन आउँदा र फर्कदाको यातायात सुविधा पनि छैन । हाम्रो यो माग केही ठूलो होइन । तर, आफ्नै मोटरसाइकलमा खेल खेलाउन आउँदै गर्दा दुर्घटनामा परियो भने के गर्ने भन्ने प्रश्न हो ?’

एन्फाले लिगमा घाइते भएका रेफ्रीको उपचारका लागि समेत कुनै पहल र सहयोग गरेको छैन । २०७६ को लिगमा घाइते भएका रेफ्री राजेन्द्र खड्गी अझैसम्म मैदान बाहिर छन् । उनको स्तरीय उपचार हुन सकेको छैन । यस्तै समस्यामा श्रवण लामा पनि छन् । उनलाई त वाचा गरेको खर्चसमेत एन्फाले दिएको छैन । यसपालि लिगमा घाइते भएका रेफ्रीलाई पनि रिकभरी खर्च नदिइएको रेफ्रीका गुनासा छन् ।

रेफ्रीका गुनासा यत्तिमै सकिँदैनन् । सामान्य डाइट दिनु त कहाँ हो । खेल सकिएपछि खाजाको पनि व्यवस्था हुँदैन । ‘यसअघिको लिगमा हाफटाइममा पनि डाइटको व्यवस्था हुन्थ्यो । तर, यसपालि त खेल सकिएपछि खाजासमेत छैन । चिया र बिस्कुट खाए खा नखाए छैन भन्ने एन्फाको व्यवहार छ,’ अर्का रेफ्री सुनाउँछन् ।

रेफ्री संघका अध्यक्ष पूर्वफिफा रेफ्री गुरुङले भने आफूसमक्ष कुनै गुनासो नआएको बताउँदै तर्किन खोजे । ‘मलाई रेफ्रीले केही भनेका छैनन् । मैले रेफ्रीका कुरा सुन्छु । उनीहरूकै हकहितमा काम गर्न आएका हौं,’ गुरुङ भन्छन् ।

रेफ्रीलाई आवश्यक उपकरण उपलब्ध नगराएको पुष्टि गर्दै उनले त्यसमा एन्फाको वर्तमान दयनीय आर्थिक अवस्थाका कारण रहेको बताए । ‘एन्फा अहिले कुन अवस्थामा छ सबैलाई थाहा भएकै कुरा हो । आर्थिक स्थिति कमजोर छ । जसका कारण प्रतिवद्धता भएअनुसार आवश्यक उपकरण प्राप्त हुन सकेका छैनन् । ढिलोचाँडो आउँछ,’ उनले आशा देखाए ।

तलब र भत्ताको विषयमा भने फिफामा पत्राचार गरेको र चाँडै उपलब्ध हुने रेफ्रीका अध्यक्ष गुरुङ बताउँछन् । ‘हामीले पाँच चरणपछि फिफामा पत्राचार गरेका छौं । को कस्ले कति खेल खेलाए डाटा पठाएका छौं । फिफाबाट आएलगत्तै खातामा हाल्दिने छौं । तर, फिफाबाटै आएको छैन ।’