काठमाडौं । ‘सामूहिक नेतृत्व’ नयाँ पदावली होइन । राजनीतिक दलमा होस् वा सामाजिक कार्य गर्दा, यो पदावली प्रयोग गरिन्छ । अभ्यास कहाँ, कति हुन्छ, यसको लेखाजोखा गर्न सजिलो छैन । फुटबलमा पनि ‘सामूहिक नेतृत्व’ को अभ्यास हुन्छ ।
तर यहाँ फुटबलको नियामक संस्थाबारे चर्चा गर्न खोजिएको होइन । अखिल नेपाल फुटबल संघ (एन्फा) को त झनै होइन । बरु विश्व क्लब फुटबलका ठूला क्लबहरुबारे चाहिँ चर्चा गर्न खोजिएको हो । जहाँ सामूहिक नेतृत्वको अभ्यास मज्जाले हुन्छ ।
क्लबहरुको हकमा सामूहिक नेतृत्वको अर्थ के ? कप्तानहरुको समूह । तीन देखि चार खेलाडीलाई कप्तानको जिम्मेवारी दिइन्छ । तर तिनको पनि वरीयता हुन्छ । जस्तै, पहिलो कप्तान, दोस्रो कप्तान आदि । पहिलो कप्तान मैदानमा नभए, कप्तानीको जिम्मेवारी दोस्रो कप्तानले लिने ।
झट्ट सुन्दा यो चलिआएको चलन झैँ लाग्छ । तर ठ्याक्कै त्यस्तो पनि होइन । नेपाली राष्ट्रिय महिला टोलीकी कप्तान एन्जिला तुम्बाप्पो सुब्बालाई इन्डियन वुमन्स लिगको टोली सेथु एफसीले कप्तान परिषदको सदस्य बनाएपछि नेपाली फुटबलमा पनि सामूहिक नेतृत्वको चर्चा सुरु हुन थाल्यो । सेथुले टिममा ६ जना कप्तान चयन गर्दा एन्जिलालाई पनि परिषदमा समावेश गरेको थियो ।
विशेषगरी कप्तानको समूह बनाउने प्रचलन स्पेनिस र जर्मन लिगका क्लबहरुमा छ । त्यहाँका क्लबहरुमा ‘कप्तान परिषद्’ नै बनाइन्छ । तोकिएका एक कप्तानले क्लब छाडे, अर्काले प्रतिस्थापन गर्छन् । बाँकी लिगहरुमा भने ‘कप्तान परिषद्’ को गठन र अभ्यास अनिवार्य प्रचलन होइन ।
कप्तान परिषद्लाई कतिपय क्लबमा खेलाडी समूह वा नेतृत्व समूह पनि भनिन्छ । नाम जे जे राखिए पनि, उद्देश्य लगभग एकै हो, सामूहिक नेतृत्व । कप्तानको मुख्य जिम्मेवारी, मैदानमा मात्र होइन ड्रेसिङ रुम र मैदानबाहिर पनि नेतृत्व गर्ने हो । सबैभन्दा उम्दा खेल्ने खेलाडी कप्तान भए त सुनमा सुगन्ध नत्र मेहनत गरेर खेले मात्र पनि बाँकी खेलाडीका लागि उदाहरण बन्न सकिन्छ । आखिर कप्तानको काम उदाहरण ‘सेट’ गर्ने पनि त हो ।
फेरि कप्तानका आ-आफ्ना स्वभाव हुन्छन् । जोन टेरीलाई ‘भोकल’ कप्तान मानिन्थ्यो । बार्सिलोनाका कार्लोस पुयोल पनि यही वर्गमा पर्थे । यी दुई आफैँमा क्षमतावान् खेलाडी त छँदै थिए, साथी खेलाडीहरुसँग ‘कम्युनिकेसन’ गर्न, प्रशिक्षकले खेलको बीचमा गर्ने रणनीति परिवर्तनलाई सफल बनाउन पनि भूमिका खेल्थे । टेरी र पुयोल जस्तै भोकल केही हदसम्म भर्जिल भान डाइक छन् । जो नेदरल्यान्ड्सका कप्तान हुन् ।
कोही कप्तान कम बोल्ने खालका हुन्छन् । जस्तै, स्टेभन जेरार्ड । बोलेरभन्दा राम्रो खेलेर नेतृत्व गर्न सकिन्छ भन्ने उदाहरण जेरार्डले लिभरपुल र वायन रुनीले म्यानचेस्टर युनाइटेडमा देखाए । तर त्यही युनाइटेडमा कुनैबेला असाध्यै भोकल कप्तान थिए, रोय किन । त्यसबेलाको युनाइटेड र आर्सनल इङ्लिस प्रिमियर लिगका सबैभन्दा ठूला प्रतिद्वन्द्वी थिए । युनाइटेडका किन जस्तै थिए आर्सनलका कप्तान प्याट्रिक भिएरा । यी दुईबीच हुने घम्साघम्सी, दुईमा देखिने आक्रामकता अहिलेका कप्तानमा बिरलै देख्न पाइन्छ ।
कप्तानको बाँकी जिम्मेवारी......
युरोपका ठूला क्लबमा फरक-फरक देशबाट पुगेका खेलाडी हुन्छन् । जसको भाषा अलग-अलग हुन्छ । ती खेलाडीलाई क्लबमा अभ्यस्त गराउन उनीहरुकै भाषा बोल्ने कप्तान भए सजिलो हुने गर्छ । कप्तान परिषद् गठन गरिनुका कैयौँ कारणमध्येको एक यो पनि हो ।
युरोपका ठूला क्लब घरेलु लिगमा मात्र होइन युरोपेली क्लब फुटबलमा पनि व्यस्त हुने भएकाले खेलाडीको ‘रोटेसन’ भइरहन्छ । कतिपय अवस्थामा कप्तान नै टिममा नपर्ने पनि हुन्छ । जसकारण मैदानमा नयाँ कप्तानको आवश्यकता पर्छ । साविकका कप्तानले खेल्न नपाउने खेलमा नयाँ कप्तान चुनिरहनुभन्दा कप्तान परिषद्का अन्य सदस्यले ‘आर्मब्यान्ड’ लगाउँदा सजिलो हुने भइगयो ।
कुनै पनि क्लबको प्रदर्शन सधै एकनाशको हुन्छ भन्ने छैन । यही सिजनको उदाहरण लिभरपुल र चेल्सी हुन् । जब लगातार खराब प्रदर्शन हुन्छ, तब क्लब ‘क्राइसिस’ मा पर्छ नै । यस्तोबेला प्रशिक्षकले कप्तान परिषद्का सदस्यसँग छलफल गर्न सक्छन् । कप्तानहरुसँगको ‘क्राइसिस टक’ बाट निस्किएको निष्कर्स बाँकी टिममा प्रवाह गर्ने चलन पनि अहिलेको फुटबलमा छ ।
कप्तान परिषद्को गठन कसरी हुन्छ ? क्लबपिच्छे फरक परिपाटि छन् । जस्तै बार्सिलोनामा हाल तीन कप्तानको परिषद् छ । खासमा यसका चार सदस्य थिए, जेरार्ड पिकेले क्लब छाड्नुुअघिसम्म । बाँकी तीन सर्जियो बुस्क्वेट्स, मार्क आन्द्रे स्टेगन र सेर्गी रोबर्टो । यी तीन खेलाडी टिमका बाँकी खेलाडीको मतका आधारमा कप्तान चुनिएका हुन् ।
कुनै समय यस्तो पनि थियो, जब बार्सिलोनाको कप्तान परिषद् आइकनिक थियो । जसको सदस्य थिए, हालका प्रशिक्षक जाभी हर्नान्डेज, आन्द्रेस इनियस्टा, लियोनल मेसी र बुस्क्वेट्स ।
बार्सिलोनाको प्रतिद्वन्द्वी रियाल मड्रिडको भने तरिका बेग्लै छ । त्यहाँ पनि कप्तान परिषद् त छ, तर सदस्य मतदानमार्फत चुनिँदैनन् । बरु क्लबमा को कति समयदेखि छ, त्यसकै आधारमा कप्तान घोषणा गरिन्छ ।
रियालमा हाल चार कप्तान छन् । तीमध्ये पहिलो रोजाईका कप्तान पाका स्ट्राइकर करिम बेन्जेमा हुन् । उनीपछि लुका मोड्रिच, टोनी क्रुस र नाचो फर्नान्डेज छन् ।
स्पेनको अर्को ठूलो क्लब एट्लेटिको मड्रिडमा हाल तीन कप्तान छन् । यी तीनै कप्तान प्रशिक्षक डिएगो सिमोनका रोजाइ हुन् । पहिलो कप्तान मिडफिल्डर कोके छन् भने स्टेफन साभिच र यान ओब्लाक दोस्रो तथा तेस्रो रोजाइका कप्तान हुन् । सन् २०१९ मा डिएगो गोडिनले क्लब छाडेपछि कोकेको दोस्रो रोजाइको कप्तानबाट बढुवा भएको थियो । कोके एट्लेटिकोका लागि सर्वाधिक खेल खेल्ने खेलाडी पनि हुन् ।
जर्मनीको बायर्न म्युनिख र बोरुसिया डर्टमन्डमा पनि एकभन्दा बढी कप्तान छन् । बायर्नमा शीर्ष दुई कप्तान गोलरक्षक म्यानुएल नुयुर र फरवार्ड थोमस मुलर हुन् । नुयुर हाल मैदानबाहिर छन् भने मुलर पहिलो रोजाइको खेलाडी होइनन् । यस्तोमा युवा जर्मन जोसुआ किमिचलाई तेस्रो कप्तान बनाइएको छ । बायर्नमा खेलाडी परिषद् पनि छ । जसको पाँच सदस्यमा तीन कप्तानसँगै किङ्स्ले कोम्यान र लियोन ग्रोएज्का छन् ।
बायर्नमा पनि कप्तान चुन्ने अधिकार प्रशिक्षकको हुन्छ । जर्मन अखबार बिल्डका अनुसार बायर्नमा कयौँ यस्ता खेलाडी छन् जो कप्तानीका लागि इच्छुक छैनन्, जबकि उनीहरु टिमका मुख्य खेलाडी हुन् । यस्ता खेलाडीको सूचीमा लेरियो साने, डायोट उपमेकानो लगायत छन् । सर्ज जिनाब्री, लुकास हर्नान्डेज जस्ता खेलाडी भने परिषद्मा बढुवा पाउन पालो पर्खिरहेका छन् ।
बार्सिलोना जानुअघि रोबर्ट लेवान्डोवस्की पनि कप्तान परिषद्का सदस्य थिए । यसको कारण चाहिँ उनको नेतृत्वदायी क्षमता नभई विशुद्ध खेल क्षमता थियो ।
१९ वर्षीय इङ्लिस मिडफिल्डर ज्युड बेलिङघमले गत अक्टोबरमा बोरुसिया डर्टमन्डको कप्तानी गरे । जसले उनलाई जर्मन फुटबलको इतिहासमा सबैभन्दा कान्छो कप्तान बनायो । डर्टमन्डका पहिलो र दोस्रो रोजाइका कप्तान मार्को रुइस र माट हुमेल्स हुन् । बेलिङहमलाई जुलाई, २०२२ मा मात्र खेलाडी परिषदमा राखिएको थियो । परिषदमा तीन कप्तानसहित पाँच खेलाडी छन् । परिषद्का अन्य दुई खेलाडीमा एम्रे क्यान र निकलस सुल छन् । डर्टमन्डमा खेलाडी परिषद् र कप्तान छान्ने काम प्रशिक्षकको हो ।
इङ्ल्यान्डको म्यानचेस्टर सिटीमा पनि कप्तान समूह छ । जसको सदस्य एल्काई गुन्डोवान, केभिन डी ब्रुयना, रुबेन डियास, काइल वाल्कर र रोड्रि छन् । यीमध्ये गुन्डोवान कप्तान हुन् भने बाँकी उपकप्तान हुन् । गुन्डोवान नहुँदा ब्रुयनाले कप्तानी गर्ने गर्छन् । यी खेलाडी मतदानमार्फत कप्तानको समूहमा चुनिएका हुन् ।
बेलायती अखबार द टेलिग्राफका अनुसार प्रशिक्षक एरिक टेन हागले चार खेलाडीसम्मिलित नेतृत्व समूह बनाएका छन् । जहाँ कप्तान ह्यारी मग्वायर छन् । मग्वायरको अनुपस्थितिमा कप्तानी गर्ने ब्रुनो फर्नान्डेजसँगै दुई गोलरक्षक डेभिड डे हाया र टोम हिटन छन् ।
लिभरपुलमा भने नेतृत्व समूहमा ६ खेलाडी छन् । जसमध्ये तीन कप्तान हुन्, जोर्डन हेन्डरसन, जेम्स मिल्नर र भर्जिल भान डाइक हुन् । यी तीनबाहेक समूहका अरु सदस्य ट्रेन्ट अलेक्जान्डर आर्नोल्ड, एन्डी रोबर्टसन र एलिसन छन् ।
पेरिस सेन्ट जर्मेन (पीएसजी) ले खेलाडी समूह वा कप्तान परिषद् बनाएको छैन । तर त्यहाँ प्रशिक्षक क्रिस्टोफ गाल्टियरले कप्तानमा मार्किन्योसलाई निरन्तरता दिएका छन् भने उपकप्तान चाहिँ चार नियुक्त गरेका छन् । सुन्दा अचम्म लाग्न सक्छ, लियोनल मेसी यी चार खेलाडीमध्ये पर्दैनन् । मुख्य उपकप्तान किलियन एमबाप्पे हुने भने वरीयतामा उनीपछि सर्जियो रामोस, प्रेसनेल किम्पेम्बे र मार्को भेराटी छन् । गाल्टिर प्रशिक्षक बन्नुअघि किम्पेम्बे मुख्य उपकप्तान थिए । तर एमबाप्पेलाई त्यो जिम्मेवारी दिइएपछि फ्रेन्च रक्षक किम्पेम्बेले सामाजिक सञ्जालमार्फत असन्तुष्टि व्यक्त गरेका थिए ।
