काठमाडौं । दुई साताअगाडि एउटा यस्तो खबर आएको थियो, जसले पूरा विश्वको ध्यान खिचेको थियो । धेरै फेरि एकपल्ट पुरानो इतिहासतर्फ फर्के । ओलम्पिक च्याम्पियनमध्ये सबैभन्दा बढी उमेर बाँचेकीमा पर्छन्, हंगेरीकी एग्नेस केलेटी । उनको १०३ वर्षमा निधन भयो । उनी ओलम्पिकले सधैं सम्झिरहने खेलाडीमा पर्छिन् नै, त्यो भन्दा ठूलो उनी प्रलयमा बाँचेकी बहादुर केटी थिइन् ।
तर, उनको निमोनिया कारण निधन भएको हो । उनी अझै बाँचिरहेकी हुन्थिन् भने जनवरी ९ मा आफ्नो १०४औं जन्मदिन मनाइरहेकी हुन्थिन् । उनको परिवारले त्यसको तयारी पनि सुरु गरिसकेको थियो । उनको जीवनी पल्टाउने हो भने त्यो कुन हलिउड सिनेमाको कथाभन्दा कम हुने गर्दैन । उनी त्यस्ती खेलाडी थिइन्, जसले कहिले पनि हार खान मानिनन् । अझभन्दा हुन्छ, उनको जीवनको सूत्र नै थियो, बहादुरीपूर्वक जीवन जिउने । त्यसमा ओलम्पिकमा प्राप्त अद्वितीय ऐतिहासिक सफलता त छँदै छ ।
हंगेरीको जिम्न्यास्टिक इतिहासमै उनी सबैभन्दा सफल खेलाडी थिइन् । उनले कुल १० ओलम्पिक पदक जितिन् । अझ ती सबै पदक ३० वर्षको उमेर कटिसकेपछि मात्र हात परेको थियो । यो त्यो उमेर थियो, जुन उमेरमा अरू खेलाडी संन्यास लिने संघारमा हुन्थे वा संन्यास लिइसकेका हुन्थे । उनले कुल ५ स्वर्ण जितिन् । उनको यो सफलता प्राप्त भएको थियो, सन् १९५२ को हेलसिन्की र १९५६ को मेलबर्न ओलम्पिकमा ।
सन् १९३९ मा उनी पहिलो पटक हंगेरीको राष्ट्रिय जिम्न्यास्टिक टिममा परिन् । सन् १९४० मा उनी पहिलो पटक हंगेरीको च्याम्पियन भइन् । सन् १९४० यता भने उनलाई खेल्नबाट प्रतिबन्ध लगाइयो । यसको कारण थियो, उनको परिचय । उनी थिइन्, यहुदी ।
उनले जितेका अन्य पदकमा ३ रजत र २ कांस्य पनि छ । उनले यी सबै पदक फ्लोर एक्सरसाइज, अनइभन बार र ब्यालेन्स बिममा जितेकी थिइन् । उनले जिम्न्यास्टिकको विश्व च्याम्पियनसिपमा पनि एक–एक स्वर्ण, रजत र कांस्य जितिन् । उनी खेलकुदमा लागेको कारण पनि आफैंमा अनौठो छ । जति बेला उनी आफ्नो खेलजीवन सुरु गर्ने क्रममा थिइन्, हंगेरी साम्यवादी देश थियो । त्यो पनि कस्तो भन्दा निकै परम्परावादी साम्यवादी ।
त्यति बेला हंगेरीबाट विदेश जाने एउटै मात्र सजिलो बाटो हुन सक्थ्यो, खेलाडीका रूपमा ठूला अन्तर्राष्ट्रिय प्रतियोगितामा सहभागिता । ‘म खेलाडी किन भएँ भने मलाई यो विधा मनपथ्र्यो । फेरि म यही माध्यमबाट विदेश पनि हेर्न चाहन्थें,’ सन् २०१६ मा उनले यस्तै भनेकी थिइन् । सन् १९२१ को जनवरी ९ मा उनको जन्म भएको थियो, हंगेरीको बुडापेस्टमा । उनको सुरआती नाम थियो, एग्नेस क्लेइन । पछि उनले आफ्नो नाम फेरिन, किनभने एग्नेस केलेटी बढी हंगेरी पाराको सुनिन्थ्यो ।
सन् १९३९ मा उनी पहिलो पटक हंगेरीको राष्ट्रिय जिम्न्यास्टिक टिममा परिन् । सन् १९४० मा उनी पहिलो पटक हंगेरीको च्याम्पियन भइन् । सन् १९४० यता भने उनलाई खेल्नबाट प्रतिबन्ध लगाइयो । यसको कारण थियो, उनको परिचय । उनी थिइन्, यहुदी । सन् १९४४ मा नाजी जर्मनीले हंगेरी कब्जा गरेपछि उनलाई ‘डेथ क्याम्प’ पठाइएको थियो । तर उनी त्यहाँबाट भाग्न सफल रहिन् । यसका लागि उनले आफ्नो सबै कमाइ खर्चेर फरक कागजात बनाइन् ।
सन् १९८३ मा उनी पहिलो पटक विश्व जिम्न्यास्टिक च्याम्पिनसिपका क्रममा हंगेरी फर्किइन् । सन् २०१५ मा भने उनी संघैका लागि हंगेरी नै गइन् । त्यहीं बस्न थालिन् । उनलाई हंगेरीकी ‘जिम्नास्टिक क्विन’ भनिन्थ्यो ।
आफ्नो नयाँ परिचय बनाइन्, युवा क्रिस्टियनका रूपमा । त्यसपछि उनले प्रमुख सहर बाहिर घरेलु कामदारका रूपमा काम गर्न थालिन् । यसबीच पनि गोप्य रूपमा जिम्न्यास्टिकको अभ्यास भने गरिरहेकी हुन्थिन् । उनको आफ्नै बुवा र परिवारको अन्य सदस्यको हत्या गरिएको थियो, यहुदी नरसंहारका क्रममा । उनका आमा र दिदीको भने पछि उद्दार गरिएको थियो । सन् १९५६ को मेलबर्न ओलम्पिकपछि उनी हंगेरी फर्किनन् ।
हंगेरीका अरू धेरै खेलाडी घर फर्केनन् । किनभने त्यसको ठीक अगाडि सोभियत संघ विरोधी आन्दोलन असफल भएको थियो । त्यो आन्दोलनलाई निर्मतापूर्वक दबाइएको थियो । केलेटी आफै त्यसपछि इजरायल गइन् । सन् १९५९ मा रोबर्ट बिरो नामका शिक्षकसँग विवाह पनि गरिन् । उनबाट दुई सन्तान जन्मिए । सक्रिय खेलजीवनबाट संन्यास लिइसकेपछि उनी आफै शारीरिक शिक्षाकी शिक्षक बनिन् । पछि इजरायली राष्ट्रिय टिमका प्रशिक्षक पनि बनिन् ।
सन् १९८३ मा उनी पहिलो पटक विश्व जिम्न्यास्टिक च्याम्पिनसिपका क्रममा हंगेरी फर्किइन् । सन् २०१५ मा भने उनी संघैका लागि हंगेरी नै गइन् । त्यहीं बस्न थालिन् । उनलाई हंगेरीकी ‘जिम्नास्टिक क्विन’ भनिन्थ्यो । उनी आफ्नो सयौं जन्मदिन मनाउने क्रममा भन्थिन्, ‘जीवनमा केही न केही विशेष गर्नुपर्ने रहेछ । मैले जति पनि सम्मान र माया पाएँ, त्यसका लागि धन्य महसुस गर्छु ।’ उनको जीवनकथा धेरैभन्दा धेरै खेलाडीका लागि प्रेरणाका रूपमा रहनेछ ।
